Xog La’aanta Bulshada: Caqabadda Horumarinta iyo Maamul-Wanaagga Somaliland:
Baahida Xogta Aasaasiga ah ee Horumarka Somaliland”
Waxan ku falanqaynayaa hees ka moda heesihii hore oo uu curiyey Maxamedd Cali Kaariye oo ilaa maanta loo adeegsan karo halbeega cabirka nadaamka dhaqan dhaqaale ee bulsho kasta oo xaalada qaran soo koraya ku jira. waa falanqayn aan diiradda ku saarayo qaranimada iyo maamul-wanaagga dawladnimo ee Somaliland:
Falanqaynta Heesta: “War Xiisa Leh Oon Nacas Xasuusnayn”
Heestan, oo u muuqata inay tahay gabay ama hees si qoto dheer uga hadlaysa xaaladda dhabta ah ee qaranimada iyo maamul-wanaagga Somaliland, waxay xambaarsan tahay dhaliil mug leh oo toos ah, isla markaana ay ku dheehan tahay rajo iyo dhiirigelin. Waxay si badheedh ah u iftiiminaysaa loolanka u dhexeeya runta aan la aqoonsanayn ee ay reer somaliland ilawsiiso caadifada qabiilka iyo xifaaltanka maalilaha ah ee ka dhex dhasha wada shaqaynta tiirarka hogaanka qaranka iyo xaqiiqda dhabta ah ee u baahan in laga dhabeeyo ee ahayd in la dhiso dhamaan kaabayaasha dhaqaalaha dawlada heer kasta si ay u siiyaan bulshada adeegyadii aasaasiga ahaa ee ay xaqa ugu lahaayeen.
Farriinta Guud iyo Dhaliisha Qaranimada:
Heestu waxay ku bilaabmaysaa xaqiiqo shaki la’aan ah oo ah “dal xora inaan nahay,” laakiin si degdeg ah ayay u dhaliilaysaa sida xorriyaddaas loo maareeyo. Weedha “oon xeerkeena iyo xoolaheenuba xisaabnayn” waxay si toos ah u tilmaamaysaa la’aanta nidaamka xisaabtanka iyo hufnaanta (good governance) ee maamulka. Waxay muujinaysaa in kasta oo Somaliland ay sheegato inay tahay dal madax-bannaan, haddana kaabashada dawladnimada ee dhinaca sharciga iyo maamulka hantida qaran aanay heer sax ah gaadhin. Su’aasha “xaq alle ma dawbaa” waa mid retorical ah oo muujinaysa murugo iyo diidmo, iyadoo la tilmaamayo in xaaladda jirta aanay ahayn mid caddaalad ah ama sax ah.
Maamul-Wanaagga iyo Xilkasnimada:
Qaybta “Maya, Maya, waa xumaanee, xaasheee ma fiicnee xilkasbay u magan tahay” waxay si badheedh ah u diidaysaa xaaladda jirta, iyadoo xoogga saaraysa in arrimuhu aanay sax ahayn. Halka “xilkasbay u magan tahay” ay soo jeedinayso in xalku ku jiro hoggaan iyo maamul leh xilkasnimo, oo ka warqaba mas’uuliyaddiisa. Tani waxay muujinaysaa baahida loo qabo hoggaan daacad ah oo karti leh, kaas oo wax ka qaban kara cilladaha jira.
Caddaynta Dhaliisha: Xog La’aanta Muwaaddinka iyo Baahida Macluumaadka:
Qaybaha ugu mihiimsan ee heestan, uguna dareenka badan, waa su’aalaha taxan ee la xidhiidha xog la’aanta aasaasiga ah ee ku saabsan muwaaddiniinta:
• “Xaddiga kow dadkeenaa, intee xaas la koriyaaa,”
• “Intee xoog shaqeeya leh,”
• “Intee xaraf tacliin dhigan.”
• “Intee baa xanuun qaba?”
• “Inteebaa u xabaal galay.”
• “Inteebaa xaya oo nool.”
• “Inteebaa magaalo ah.”
• “Inteebaa miyiga xula.”
Su’aalahan mid kastaaba wuxuu tilmaamayaa shuruudo aasaasi ah oo loo baahan yahay in dawlad kasta oo maamul-wanaag leh ay ka warqabto dadkeeda: tirada qoysaska, tirada dadka shaqeeya, heerka waxbarashada, xaaladda caafimaad, dhimashada, tirada dadka nool, tirada dadka magaalooyinka ku nool, iyo kuwa reer miyiga ah. Jawaabta ku soo noqnoqota ee ah “Moooooyeeeeeeee..wat maaheee..Haa Manaqaaaaaan” iyo “Manaqaaaaan” (Ma naqaanno) waa mid culus oo fool-ka-fool ah. Waxay si xooggan u dhaliilaysaa dawladda oo aan haysan xog aasaasi ah oo ku saabsan dadkeeda, taasoo ah shardi aasaasi ah oo maamul-wanaagga. Sidee ayay dawladu u qorshayn kartaa, u hirgelin kartaa mashaariic horumarineed, una dabooli kartaa baahiyaha dadkeeda haddii aanay xog ku filan ka haysan?
Gunaanadka iyo Fariinta Ugu Dambaysa:
Line-ka suugantan lagu soo gebagebeeyay: “Hadii aan xog loo hayn sidee baa loo xanaanayn” wuxuu si kooban u soo koobayaa dhammaan dhaliishii hore. Wuxuu si toos ah u sheegayaa in xannaano iyo horumar loo samayn karin dad aan xogtooda la hayn. Tani waa fariin muhiim u ah maamul-wanaagga dawladnimo: Xogta iyo tirakoobka saxda ah waa aasaaska qorsheynta, qiimaynta, iyo bixinta adeegyada dowladda.
Ujeedada Heesta:
Ujeedada heestu waxay u muuqataa inay tahay:
• Wacyigelin: In la abuuro wacyigelin ku saabsan maqnaanshaha xogta aasaasiga ah iyo hufnaanta maamulka.
• Dhaliil wax tar leh: In si dadban oo su’aalo ah loo dhaliilo maamulka, iyadoo ujeedaddu tahay in wax laga beddelo.
• Dhiirigelin isbeddel: In lagu dhiirigeliyo dawladda iyo bulshada inay u dhaqaaqaan dhanka helitaanka xogta dadweynaha iyo xoojinta maamul-wanaagga.
• Xusuusin Qaranimo: In la xusuusiyo in madaxbanaanida dhabta ahi ay tahay xaqiiqo ka dhalata mas’uuliyad, hufnaan, iyo aqoonta dadka lagu xukumo.
Heestani waa mid muhiim u ah hadalka bulshada ee ku aaddan dawladnimada iyo mas’uuliyadda, gaar ahaan xaaladaha dalalka soo koraya ee la daalaadhacaya dhismaha kaabayaasha dawladnimo iyo maamul-wanaagga. Waxay si cad u qeexaysaa in xorriyadda iyo madax-bannaanidu ay u baahan yihiin wax ka badan calan iyo hees, balse ay u baahan yihiin nidaam shaqaynaya oo xog ku saleysan.
By Mustafe Jambir
21 May 2025